As DRIFT, we’re noticing that changemakers in the energy transition are currently facing challenges that we could only dream of years ago – or that kept us up at night. In this question hour, you get to ask transition experts Gijs Diercks and Noortje Flinkenflögel all sorts of questions about the energy transition in general and our course Versnelling van de Energietransitie in particular.
Want to receive updates like this in your inbox?
Get notified about new updates, opportunities or events that match your interests.
Maybe you will also like these updates
Samenwerken aan transitievraagstukken; wat is er nodig? - Opbrengsten van het Amsterdam Smart City partnerdiner 2024
Als Amsterdam Smart City netwerk bijten we ons vast in complexe stedelijke transitievraagstukken. Ze zijn complex omdat doorbraken nodig zijn; van kleine doorbraakjes, tot grotere systeem doorbraken. Denk aan bewegingen rond; organisatie-overstijgend werken, domein-overstijgend werken, en van competitief naar coöperatief. Als netwerk zetten we samenwerkingsprojecten op waarin we gaandeweg ondervinden met wat voor barrières we te maken hebben en wat voor doorbraken er nodig zijn.
Tijdens ons jaarlijkse Partnerdiner op 2 april, hadden we het samen met eindverantwoordelijken van onze partnerorganisaties over de strategische dilemma’s die spelen bij transitievraagstukken. Als gespreksstarters gebruikten we onze lopende onderwerpen van 2024: De coöperatieve metropool, de ondergrond, de circulaire metropool en drijvende wijken. De gesprekken aan tafel gingen echter over wat er aan de basis staat van het werken aan transitievraagstukken. Zo ging het bijvoorbeeld over; het samenwerken aan visies en scenario’s, leiderschap, burgerlijke ongehoorzaamheid en de kracht van coöperaties. In dit artikel bespreek ik beknopt een aantal onderwerpen die onder de aandacht werden gebracht door onze gasten.
Belangen en visie organiseren
Bij een vraagstuk of onderwerp als de ondergrond, gaan we het al snel hebben over de data en de oplossingen. Dat is ‘te makkelijk’. Technisch gaat het allemaal wel kunnen, maar als we daar te snel beginnen met de oplossing lopen we over een aantal jaar weer vast. Het is belangrijk om eerst een stapje terug te doen en een gedeeld belang en gedeelde visie te organiseren.
Hoe je belanghebbenden verzamelt, en de methode om tot een gedeelde visie te komen, dat is wat meer aandacht verdient. Neem het ondergrond vraagstuk als voorbeeld. Op welke schaal organiseer je daarvoor de belanghebbenden? Aan de oppervlakte hebben we Gemeentelijke en Provinciale grenzen, maar in de ondergrond liggen netwerken van kabels en leidingen die op andere schaal zijn geïnstalleerd en hebben we te maken met bodemtypologieën met verschillende behoeften.
Samen voorstellen en voorspellen
Dat waar je naartoe wilt werken, dat moet van iedereen voelen. Het is belangrijk om een setting te creëren van gedeeld eigenaarschap, waarin iedereen zich ook gehoord voelt, en dat je voelt dat de mensen met wie je gaat samenwerken ook voor jouw belangen op zullen komen. Naast het komen met een visie, is het belangrijk om te werken aan scenario’s en die samen te doorleven. Je moet het dan niet alleen hebben over waar je heen wilt, maar ook uitwerken wat er gebeurt als je niets doet of als het helemaal verkeerd uitpakt.
De scenario’s zouden op waarden moeten rusten. Het beeld wat bij de scenario’s hoort is veranderlijk, maar de waarden niet. Samen ben je continu in samenspraak over wat de waarden betekenen voor het verhaal dat je creëert.
Leiderschap en een interdisciplinaire werkwijze
Transitievraagstukken en bovenstaande aanpakken verdienen een bepaald soort leiderschap. Zo zou een leidinggevende bijvoorbeeld een veranderlijke en faciliterende houding moeten tonen, en moet hij/zij vanuit waarden werken die inspireren en verbinden. Het zou meer moeten gaan over het faciliteren van doeners, het stimuleren van doelgericht samenwerken in plaats van taakgericht en ruimte bieden voor menszijn en persoonlijke expertises. Met dit laatste wordt verwezen naar een stukje burgerlijke ongehoorzaamheid. Om dingen die we belangrijk vinden in gang te zetten moeten we soms even los kunnen denken van onze organisatiestructuren en functies. We zouden wel wat vaker mogen appelleren aan ons menszijn.
Meer faciliteren en minder hiërarchie helpt ons om beleid en praktijk dichter bij elkaar te brengen. Als je naar de uitvoering gaat mag de kracht verplaatsen naar de uitvoerders. De machtsverschuivingen tussen leidinggevenden en de doeners, met specifieke rollen en expertises, mag in een constante wisselwerking rond gaan.
Ook interdisciplinair samenwerken aan transitievraagstukken zal nog meer moeten worden gestimuleerd, en misschien wel de norm moeten worden. Bij overheden en bestuurders bijvoorbeeld, zijn transitie thema’s verdeeld over domeinen als energie, mobiliteit, etc. maar de vraagstukken zelf zijn domein overstijgend. Als voorwaarde zou je kunnen stellen dat je altijd twee transities aan elkaar moet koppelen. We zouden meer inspirerende voorbeelden moeten laten zien waarbij verschillende domeinen en transities aan elkaar worden gekoppeld, door bijvoorbeeld overheden.
Publiek-privaat-civiel
Publieke, private en civiele partijen zouden nog meer naast elkaar aan tafel mogen, in plaats van tegenover elkaar. Bedrijven kunnen verzuild zijn, of zich zo voelen, en zouden nog meer om zich heen kunnen kijken en samenwerken. Niet alleen met overheden, maar ook met civiele organisaties. Er zijn vaak meer gezamenlijke belangen dan we denken.
In een beweging naar niet-competitief samenwerken kunnen coöperaties een belangrijke factor zijn. Wanneer je meer autoriteit bij coöperaties neerlegt, weet je zeker dat er in de basis voor een wijk, een stad, haar inwoners, een publiek belang wordt gewerkt. Er liggen dan ook veel kansen bij een faciliterende houding vanuit de overheid naar coöperaties toe, en in de samenwerking tussen bedrijven en coöperaties.
Er zijn tijdens dit diner veel onderwerpen aan bod gekomen waar we met het netwerk mee aan de slag kunnen in onze programmering. De input wordt gebruikt voor onze lopende vraagstukken en we gaan de komende tijd in gesprek met partners om te kijken of we van start kunnen met verdiepende sessies of het ontwikkelen van methoden op (enkele van) deze onderwerpen.
<em>Wil je doorpraten over deze onderwerpen, met ons - of een van onze partners? Mailen kan naar pelle@amsterdamsmartcity.com*</em>
Demoday #23: Co-creating with residents in the heat transition
The heat transition is in full swing. Municipalities want their residents off the gas and want them to switch to renewable sources of heat. Unfortunately, heat grids have often led to frustrated residents. Which in turn has led to delayed or cancelled plans for the municipality.
Dave van Loon and Marieke van Doorninck (Kennisland) have looked into the problems surrounding heat grids and came up with a plan. In this Demoday work-session we dived into the problems surrounding heat grids and their plan to solve them. The session was moderated by our own Leonie van Beuken.
Why residents get frustrated with heat grid plans
Involving residents in the planning of a heat grid is difficult. It takes a lot of time and effort and the municipality is often in a hurry. This is why they choose for a compromise in which they already make the plan, but try to involve citizens at the end part. However, this leads to residents not having anything to say in the plans. They can block the plans, but they can’t really make changes. This leads to a lot of dissatisfaction.
This top-down approach doesn't seem to be ideal for involving residents in the heat transition. That's why Kennisland is working on developing a plan for early collaboration with residents in the heat transition of neighbourhoods, with a focus on connecting with the community's concerns.
They have seen that this kind of approach can be successful by looking at the K-buurt in Amsterdam-Zuid-Oost. In the initial stages, the first plan for the K-buurt didn't gain much traction. However, when they shifted towards a more collaborative approach, people felt empowered to engage, leading to a more meaningful participation process. Instead of traditional town hall meetings, discussions took place in community spaces like the local barber shop. This shift towards genuine participation and co-creation has resulted in a much-improved end product, one that residents truly support and believe in.
The plan for co-creation in the heat transition
The plan that Kennisland came up with consists of a few key points that are necessary for success:
• Engage with residents early on in the process.
• Also consider other issues in the neighbourhood. There might be more pressing concerns for the residents themselves.
• Ensure accessibility for everyone to participate.
• Truly collaborate on developing a list of requirements.
• Harness creativity.
• Work in a less compartmentalized manner.
They aim to form a neighbourhood alliance and organize a community council. Together a plan can be made for the neighbourhood that all residents can get behind.
This plan might take a bit longer at the start, but that investment in time will pay itself back in the end.
SWOT analysis of co-creation plan
After Dave and Marieke explained their plan we did a SWOT analysis with the group. We looked at the Strengths, Weaknesses, Opportunities, and Threats of the plan.
The main strength that was pointed out was the ability to make a plan together with the residents. The residents experience the neighbourhood differently than a government official, which makes the final plan more beneficial to everyone.
The weaknesses the group saw in the plan were mainly that this could potentially slow down the process. Should we maybe do less participation instead of more and use force to get this heat transition going?
There were a lot of opportunities identified for this plan. The quality of the plan (and the neighbourhood) can greatly increase. By slowing down at the start we can actually accelerate and improve the neighbourhood on many levels. This plan also offers a great learning experience.
Finally, we went into the threats. One of the big threats that was pointed out was the lack of trust. If residents don’t trust the municipality and the process then it will never be possible to let this plan succeed. The explanation to residents also needs to be understandable. The explanation around a heat grid can get technical very quickly, and residents often don’t have the background to understand everything. The last threat that was pointed out was that if you get a lot of input from the residents for the plan, you also have to do something with that, and still be realistic. You have to work hard to manage expectations.
We completed the session by asking the participants if they knew any partners and places to collaborate with for this plan, or if they had any other ideas to make this plan successful.
We would now like to ask the same questions to you! Do you know someone who would like to partner up with Kennisland, do you know a place where this plan can be tested, or do you have any other ideas? Let us know by contacting me at noor@amsterdamsmartcity.com.
Ondanks congestie toch bedrijvigheid op Schiphol Trade Park
Wat in oktober 2020 begon als een urgent probleem – in het gebied waar Schiphol Trade Park in ontwikkeling was was geen extra transportcapaciteit meer mogelijk en de geplande bouw en uitbreiding moest noodgedwongen stoppen – is inmiddels opgelost. Onze baanbrekende virtuele netoplossing is daar nu namelijk ruim twee jaar in werking, en met succes: de bedrijven op Schiphol Trade Park zijn operationeel, breiden uit, en elektrificeren ondanks de netcongestie in het gebied.
Congestie op Schiphol Trade Park
Een blik op de congestiekaart maakt duidelijk dat Schiphol Trade Park in een door congestie grotendeels op slot gezet gebied ligt. Op het middenspanningsnet is geen extra capaciteit beschikbaar voor het transporteren van elektriciteit. Dat betekent dat er niet meer ontwikkeld wordt: een bedrijf krijgt namelijk wel een aansluiting, maar geen transportcapaciteit. Dit is niet alleen een probleem voor de bedrijven die zich hier willen vestigen, maar ook voor gebiedsontwikkelaar SADC (Schiphol Area Development Company), dat in 2020 nog de ambitie had om het meest duurzame business park van Europa te worden (en in 2023 door de BREEAM-NL Outstanding certificering zelfs het meest duurzame logistieke business park van de wereld is!). De ontwikkelaar wilde voorkomen dat bedrijven afzonderlijk een eigen oplossing zochten en er een wildgroei aan gasgeneratoren met de daarbij behorende uitstoot zou ontstaan. SADC zag dat dit slimmer, goedkoper en duurzamer kon, door op een innovatieve manier partijen te verbinden en te laten samenwerken. Bedrijven kunnen daardoor bouwen, uitbreiden en elektrificeren. Over de aanloop naar het project lees je meer op onze projectpagina.
Een doorbraak: de virtuele netoplossing
Alle bij de coöperatie aangesloten bedrijven delen hun eigen transportcapaciteit met elkaar. Zo maken ze slim gebruik van de gereserveerde ruimte. STELLAR Grid Management leest continu de slimme meters uit en stuurt de energiesystemen (zoals zonnepanelen, energie-opslag, en generatoren) achter de meter aan. Bovendien zorgen we voor de financiële afhandeling van deze aansturing, zodat de deelnemende bedrijven elkaar compenseren voor gebruikte elektriciteit en voor het beschikbaar stellen van hun stuurbare energiesystemen.
De resultaten van een jaar virtueel net
Het virtuele net is twee jaar actief. In het eerste jaar sloten zich nog gefaseerd bedrijven aan bij het collectief. De resultaten van dat jaar zijn voorspoedig, maar niet helemaal volledig.
Nu we een tijdje bezig zijn, delen we met vertrouwen onze resultaten. Voor deze resultaten keken we naar 2023. Zo nemen we dus alle seizoenen en bijbehorende energievraag mee in deze analyse.
Het collectief wordt goed benut: in 2023 is 2.104 MWh aan elektriciteitslevering extra mogelijk gemaakt door het delen van de capaciteit binnen het virtuele net. Zonder deze slimme oplossing hadden heel veel stuurbare energiesystemen, zoals batterijen en generatoren, deze elektriciteit moeten leveren. In het collectief nemen in totaal zeven bedrijven deel die weinig of geen netcapaciteit hebben. Dankzij deze slimme oplossing kunnen de bedrijven gebruikmaken van de beschikbare ruimte en opwek van de buren.
Om zeker te zijn van voldoende elektriciteit binnen de gestelde limieten hebben meerdere bedrijven geïnvesteerd in batterijen en gas- en dieselgeneratoren. Het collectief gebruikt die middelen als er een tekort aan capaciteit is. De generatoren dienen vooral als achtervang. Voordat STELLAR deze aanstuurt, bepaalt het systeem of de aangesloten batterijen kunnen voorzien in het verwachte moment van schaarste. Als de batterij niet voldoende is, schakelt STELLAR automatisch een generator in. In heel 2023 is ertwee keer een generator ingezet om binnen de netlimiet te blijven, voor in totaal 2 uur. Toen de generatoren aangingen waren de batterijen nog niet operationeel, anders waren die generatoren waarschijnlijk niet nodig geweest.
Zonder virtueel net hadden deze partijen moeten investeren in elk een eigen generator (en eventuele back-up generator). Die generatoren hadden gezamenlijk tot 31.000 draaiuren gemaakt. Dat is gelukkig voorkomen. Er is hiermee voor 468.000 m3 minder gas verbruikt, en daardoor is er lokaal 842 ton CO2 minder uitgestoten door generatoren.
Het virtuele net is dus een solide oplossing voor congestiegebieden. Dankzij de slimme aansturing zijn zeven bedrijven operationeel die zonder de virtuele netoplossing hadden moeten uitwijken naar een andere locatie in Nederland of daarbuiten,terwijl een aantal van hen al aan het bouwen was. En er is een enorme hoeveel CO2-uitstoot voorkomen.
De toekomst van Grid Management
We zijn trots op ons virtuele net bij Schiphol Trade Park. We horen ook een enorme urgentie in de markt: veel partijen worstelen met netcongestie en zoeken naar een vergelijkbare oplossing. Maar de toekomst van Grid Management is niet hapklaar. Het project bij Schiphol Trade Park is een pilot, en de voorwaarden van een standaard contractvorm voor een dergelijke collectieve oplossing (groeps-transportovereenkomst) zijn nog niet definitief vastgesteld.
Niet alleen bij Schiphol
Schiphol Trade Park is zeker niet de enige plek in Nederland waar sprake is van congestie. Eerder dit jaar lanceerden we onze oplossing bijvoorbeeld ook in het Zwolse Hessenpoort. Heb jij ook last van congestie? We denken graag met je mee. Neem contact met ons op.